پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی آفت‌شناسی در حیات فردی و اجتماعی انسان به چه میزان ضرورت و اهمیت دارد و راهکارهای مقابله با آن چگونه است؟

پاسخ:

ضرورت آفت‌شناسی

امام علی(ع) در این زمینه می‌فرماید: «لکل شیء آفهًْ» هر چیزی آفتی دارد.(غررالحکم و دررالکلم، آمدی، ص 431، ح 9843)

این سخن حضرت یک اصل عمومی در جهان طبیعت است. یعنی انسان هر چیزی را که تصور کند، می‌تواند آفتی نیز برایش در نظر بگیرد. البته آفتی متناسب با آن. این عمومیت در گیاهان و حیوانات خلاصه نمی‌شود، بلکه در مورد همه ابعاد و جنبه‌های انسانی نیز مطرح است، با این تفاوت که در زندگی آدمی به مراتب گسترده‌تر و پیچیده‌تر خواهد بود. بنابراین با توجه به گستردگی آفت‌ها در زندگی انسان، آفت‌شناسی و عبرت گرفتن از آن، و نیز مبارزه با آن و چاره‌اندیشی در برابر آفت‌ها، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است و همین شناخت مقدمه پیشگیری و درمان و مبارزه با آفات نیز به حساب می‌آید. چرا که اگر آفت‌ها را درست نشناسیم، هرچقدر در راه درمان و پیشگیری از آن تلاش کنیم، راه به جایی نخواهیم برد و آن آفات تاثیرات تخریبی خود را روز به روز بیشتر خواهد گذاشت.

مفهوم آفت و چگونگی عمل آن

در تعریف آفت گفته‌اند: آنچه مایه فساد و تباهی گردد، آسیب، بلا و زیان نام دارد و جمع آن آفات است. (فرهنگ معین، ج 1، ذیل واژه آفت) پرسش اساسی در اینجا این است که این آفت چگونه عمل می‌کند؟ 

در پاسخ به این پرسش با ذکر یک تمثیل می‌توان انسان و جامعه انسانی را به یک درخت تنومند سالم و شاداب تشبیه کرد که می‌تواند میوه‌های شیرین و سالمی بدهد. این درخت از دو ناحیه می‌تواند مورد هجوم آفات قرار گیرد.

1- آفاتی که به شاخ و برگ و میوه درخت حمله‌ور می‌شوند 2- آفاتی که به ریشه و اصل درخت هجوم می‌برند که این دسته آفات به مراتب خطرناک‌تر از آفات دسته اول می‌باشند، زیرا موجودیت درخت را تهدید می‌کنند. داستان زندگی فردی و اجتماعی انسان نیز همین‌گونه است. بعضی از آفات به اصل روح، فکر، روان، ایمان و هویت و هستی انسان هجوم می‌برند و در صورت چیره شدن، می‌توانند انسان و جامعه انسانی را به ورطه نابودی بکشانند. دسته دیگر آفتی هستند که به گوشه‌ای از فعالیت‌ها و رفتار انسان‌ها حمله‌ور می‌شوند مانند: آفت سخن گفتن که دروغگویی است.(غررالحکم، ص 187، ح 4470) بنابراین اگرچه آفت‌شناسی می‌تواند در علوم مختلف مطرح شود ولی مسئله مورد نظر ما توجه به آفات در عرصه فردی و اجتماعی انسان‌ها است.

آفت‌شناسی در آموزه‌های وحیانی

باید بدانیم آموزه‌های وحیانی شامل آیات قرآن و روایات ائمه معصومین(ع) به عنوان مربیان و هدایتگران تشریعی انسان‌ها به چه آفاتی توجه کرده و درباره چه آفاتی به طور مشخص به انسان‌ها هشدار داده‌اند. شناخت این نوع آفات در سالم‌سازی زندگی فردی و اجتماعی انسان موثر خواهد بود و به عنوان نخستین گام در این راه مطرح می‌باشد.

آفات فردی و اجتماعی در کلام امام علی(ع)

امام علی(ع) می‌فرماید: لکل شیئی آفهًْ: هر چیزی آفتی دارد: 1- آفهًْ العلم النسیان: آفت علم فراموشی است 2- آفهًْ‌العباده الریاء: آفت عبادت ریا است 3- آفهًْ اللب العجب: آفت خرد خودپسندی است 4- آفه‌النجابه الکبر: آفت نجیب‌زادگی تکبر است 5- آفهًْ الظرف الصلف: آفت زیرکی خودستایی است 6- آفهًْ الجود السرف: آفت بخشندگی زیاده‌روی است 7- آفه‌الحیاء الضعف: آفت شرم و حیا، ناتوانی است 8- آفهًْ الحلم، الذل: آفت بردباری، خواری است 9- آفهًْ الجلد، الفحش: آفت نیرومندی: زشت‌گفتاری و بدکرداری است 10- آفهًْ‌الایمان الشرک: آفت ایمان شرک 11- آفهًْ النعم الکفران: آفت نعمت‌ها ناسپاسی 12- آفهًْ‌الدین سوءالظن: آفت دین بدگمانی 13- آفهًْ‌العقل الهوی: آفت خرد، هوای نفس 14- آفهًْ‌الوزراء خبث السریره: آفت وزیران، خباثت باطنی 15- آفهًْ‌الزعماء ضعف السیاسه: آفت زمامداران، ضعف سیاست 16- آفهًْ‌القضاهًْ طمع: آفت قاضیان طمع 17- آفهًْ‌العطاء المطل: آفت بخشش معطل کردن 18- آفهًْ‌الریاسه الفخر: آفت ریاست فخرفروشی 19- آفهًْ‌النقل کذب الروایه: آفت بازگو کردن سخن، دروغ نقل کردن 20- آفهًْ‌العلم ترک العمل به: آفت علم عمل نکردن به آن 21- آفهًْ‌العمل ترک الاخلاص: آفت عمل نداشتن خلوص 22- آفهًْ‌الجود، التبذیر: آفت بخشش، ولخرجی و ریخت و پاش 23- آفهًْ‌المعاش، سوءالتدبیر: آفت معاش، سوء مدیریت 24- راس‌الافات الوله باللذات: سرآمد آفات، شیفتگی به لذت‌ها می‌باشد.(میزان‌الحکمه، محمدی ری‌شهری(ره)، باب آفات، ح 1)

(ادامه دارد)